Equine Assisted Therapie; de weg naar effectievere hulpverlening?
Steeds meer mensen zijn bekend met Animal Assisted Therapy (AAT). AAT is een therapie vorm waarbij dieren worden ingezet als onderdeel van het genezingsproces (Van Huizen & Lambers, 2009). AAT beoogt een verbetering in het psychische, sociale, emotionele, gedragsmatige, cognitieve en/ of fysieke functioneren van de cliënt. Er kunnen in AAT verschillende soorten dieren worden gebruikt zoals honden, dolfijnen en paarden. AAT lijkt voor veel mensen effectief te zijn (Dimitrijević, 2009). AAT zou op het gebied van geestelijke gezondheid de aandacht, concentratie en zelfrespect verbeteren, angst en eenzaamheid verminderen, de non verbale interactie en het waarnemen en omgaan met emoties verbeteren. Ook voor jongeren blijkt AAT veelal positieve effecten te hebben (Hoagwood, Acri, Morrissey,& Peth-Pierce, 2017; Stefanini, Martino, Bacci, & Tani, 2016). Of AAT effectiever is dan de reguliere vormen van therapie binnen de GGZ wordt uit de literatuur nog niet geheel duidelijk.
Een vorm van AAT is therapie met paarden. Therapie waarbij paarden worden ingezet als middel en partner wordt ook wel Equine assisted therapy (EAT) genoemd (Van Huizen & Lambers, 2009). EAT lijkt een positief effect te hebben op het menselijk functioneren (o.a. Dijkstra, 2010; Huitema, 2011; Wouters, 2012). Het doel van EAT is volgens Van Huizen en Lambers (2009) het verhogen van de kwaliteit van leven van cliënten met een specifieke hulpvraag. Waarom zouden paarden dan zo goed kunnen bijdragen aan een effectieve behandeling? Daar lijken verschillende oorzaken voor te zijn.
Allereerst dragen de natuurlijke eigenschappen van een paard bij aan een effectieve behandeling. Een paard is een vluchtdier wat van nature in een kudde leeft. In een kudde zijn paarden afhankelijk van elkaar. Het is belangrijk dat er een leider is die ze de weg wijst en ze verdedigt. Daarnaast is het in een kudde belangrijk dat paarden het samen opnemen voor zwakke leden van de kudde. Communicatie en rangorde is dus belangrijk voor paarden. Tevens hebben paarden sterke zintuigen en het vermogen om op afstand te voelen wat er in andere dieren / mensen omgaat. Deze eigenschappen maken dat het paard als communicatiepartner (spiegel) ingezet kan worden tijdens een behandeltraject. Het paard is van nature op zoek naar verbinding en zal eerst de (non-verbale) signalen die de cliënt afgeeft interpreteren. Ieder gebaar, iedere spierspanning (voor mensen soms onzichtbaar) en elke (onbewuste) emotie is voor het paard waarneembaar en is voor het paard informatie. Op die informatie kan het paard reageren. Deze reactie is voor de behandelaar, maar vaak ook voor de cliënt, zichtbaar. Reacties zijn onder andere te zien aan de lichaamstaal van een paard. Spanning en ontspanning is bijvoorbeeld te zien aan de oren, ogen, neus, mond en houding van een paard (Draaisma, 2020). Zo krijgt de cliënt direct feedback op zijn non-verbale gedrag en gevoelens (Knaapen in Verwaijen, 2009). Tot slot kan een paard niet liegen. Een paard zal dus altijd direct, duidelijk en eerlijk reageren op het non-verbale gedrag of de gevoelens van een cliënt (Lentini & Knox, 2009). Hierdoor wordt het proces van bewustzijn en zelfreflectie tijdens therapie versneld.
Ten tweede hebben paarden een grote behoefte aan interactie en oordelen ze niet. Dat zorgt ervoor dat cliënten grote steun en onvoorwaardelijke liefde kunnen ervaren, zonder dat ze hierom moeten vragen of angst voor afwijzing hoeven te hebben (DeCourcey, Russel & Keister, 2010). Dit is tijdens een sessie terug te zien aan het contact wat paarden zoeken met cliënten. Een cliënt wat het emotioneel moeilijk heeft kan letterlijk steun van een paard ondervinden doordat het paard op die momenten contact zoekt in plaats van dat het de cliënt negeert.
Tot slot wordt de cliënt gemotiveerd om te doen en te voelen in plaats van alleen te praten. Dit blijkt vaak effectiever, zeker voor mensen die het lastig vinden om te praten of om gevoelens te uiten (Dimitrijević, 2009). Het doen is terug te zien in de werkvormen die de cliënt uitvoert tijdens de sessies. Het voelen komt terug in de interactie met het paard (onder andere door het spiegelen) en het actief omgaan met problemen.
Hoe kan EAT van meerwaarde zijn in de behandeltrajecten die ik als psycholoog aanbied?
EAT wordt ingezet bij verschillende doelgroepen met verschillende hulpvragen (Geerling, 2011). Daarnaast kan EAT plaatsvinden binnen verschillende vakgebieden zoals de (geestelijke) gezondheidszorg, welzijns- en gehandicaptenzorg, revalidatie, overheidsinstellingen, zelfstandig gevestigde praktijken, maar ook op maneges, rijscholen en aanverwante praktijken (Nelstein, 2009). Ik werk als zelfstandig psycholoog binnen de geestelijke gezondheidszorg. Het grootste deel van mijn cliënten zijn kinderen en jongeren die vast lopen in het dagelijks leven. Veel voorkomende hulpvragen zijn het hebben van somberheids- of angst klachten, onverwerkte trauma’s, onvoldoende zelfvertrouwen en moeite met emotieregulatie. Een groot gedeelte van de cliënten die bij mij in behandeling zijn heeft al één of meerdere trajecten in de reguliere ggz doorlopen en komt daar niet verder.
Het niet verder komen binnen de reguliere GGZ of het niet aansluiten binnen de reguliere GGZ is de reden dat de meeste cliënten bij mij terecht komen. Oorzaken die hiervoor worden genoemd zijn dat de cliënten een masker op houden, niet in aanraking komen met hun gevoel, het moeilijk vinden om een hele sessie tegen over iemand te zitten en te ‘moeten’ praten en dat ze geen vertaalslag maken van wat ze leren naar de praktijk. Bij het inzetten van EAT vindt hierin een verandering plaats. Tijdens therapie met paarden kunnen cliënten geen masker ophouden of muurtje op blijven trekken en moeten ze “doen” in plaats van er alleen over praten. In de inleiding is beschreven dat paarden spiegelen en non-verbaal communiceren. Paarden kunnen niet liegen en zullen dus altijd direct eerlijk ‘antwoorden’. Dit zorgt ervoor dat een masker opzetten en een muur optrekken geen zin heeft en dat praten niet het belangrijkste onderdeel is tijdens een sessie met paarden.
Bovenstaande feiten zorgen ervoor dat er vele voordelen zitten aan het inzetten van EAT in de behandeling van cliënten binnen de geestelijke gezondheidszorg (Burgon, 2014; Wilkie, Germain, & Theule, 2016). Een paard zal altijd de houding en gevoelens van een cliënt spiegelen. Daardoor kom ik er als behandelaar veel beter achter hoe een cliënt echt in elkaar zit of hoe een cliënt zich echt voelt. Dit zegt meer dan woorden. Mijn behandeltraject kan ik dan dus ook aanpassen op wat de cliënt nodig blijkt te hebben. Tevens zorgt het spiegelen door het paard bij de cliënt voor meer bewustwording van zijn/haar houding, de non-verbale communicatie en van gevoelens. Tot slot worden er tijdens een sessie verschillende werkvormen gebruikt met de paarden. Hierdoor moet de cliënt dingen doen in plaats van alleen praten. Dit zorgt ervoor dat er gelijk dingen in de praktijk kunnen worden uitgeprobeerd en dat de vertaalslag naar “het echte leven” makkelijker blijkt dan wanneer je dit moet doen vanuit een sessie in een behandelkamer. Tevens wordt praten op deze manier ook makkelijker. Cliënten geven zelf aan dat het makkelijker is om te praten terwijl ze bezig zijn met paarden dan wanneer ze in een behandelkamer stil zitten en een behandelaar aan moeten kijken.
Hoe kan ik EAT inzetten?
Eigenlijk verandert er niet veel ten opzichte van hoe ik eerder zonder paarden werkte behalve dat de sessies waarbij ik paarden inzet meer gericht zijn op ‘doen’ en ‘ervaren’ dan de sessies in een behandelkamer. Reguliere therapie vormen die ik voorheen al inzette, zoals ACT, mindfulness, motiverende gespreksvoering, CGT en EMDR kunnen ook worden ingezet tijdens sessies met paarden.
Neem als voorbeeld ACT (Acceptance Commitment Therapy). ACT zorgt voor meer persoonlijke veerkracht (Twohig, 2012). Hierdoor wordt iemand psychologisch flexibeler. Bij ACT verander je dus niet je negatieve gevoelens, gedachten en klachten waar je geen invloed op hebt, maar je accepteert ze. Je focus wordt gelegd op dingen waar je wél invloed op hebt, zoals gedrag. De ACT methode bestaat uit zes verschillende vaardigheden: acceptatie, defusie, het zelf, contact met het hier en nu, waarden en toegewijd handelen. Voor elke vaardigheid zijn er oefeningen die je kan doen om hierin te ontwikkelen. Een voorbeeld van wat er in een sessie met paarden kan worden gedaan is een oefening om in contact met het hier en nu te komen. Zo kan je de cliënt vragen om bijvoorbeeld de handen op het paard te leggen en zich te concentreren op de ademhaling van het paard, die de cliënt onder de handen kan voelen. Daarna kan je vragen of de cliënt zijn/haar ademhaling gelijk kan krijgen met die van het paard. Een oefening als deze lijdt af van de omgeving en kan helpen om in contact met jezelf en het hier en nu te komen. Ook voor ‘waarden’ kan er een oefening met paarden worden gedaan. Je kan een cliënt bijvoorbeeld vragen om 4 persoonlijke waarden die belangrijk zijn in het leven van de cliënt uit te kiezen. Uit een bak met voorwerpen mag de cliënt dan 4 voorwerpen pakken die elk één van deze persoonlijke waarden representeren. Deze 4 voorwerpen mogen door de bak worden verspreid. We gaan vervolgens elke persoonlijke waarde af en bespreken deze uitgebreid. Het paard laat hierbij vaak genoeg signalen zien om op in te haken. Zo wordt het onderwerp persoonlijke waarden ineens een stuk levendiger en duidelijker dan wanneer je het in een behandelkamer bespreekt.
Doordat de reguliere therapie vormen ook met paarden kunnen worden ingezet, kan er een grote verscheidenheid aan problematiek worden behandeld. Hulpvragen die ik met mijn doelgroep vaak tegen kom zijn onder andere: depressieve klachten, angst klachten, onzekerheid, moeite met het reguleren van emoties en trauma klachten. Bij al deze hulpvragen is het belangrijk om tijdens de therapie te kunnen voelen. Daarnaast is het helpend om direct iets te kunnen ‘doen’ in plaats van er alleen over te praten. EAT is dus bij al deze hulpvragen een goede therapie vorm om in te zetten (Huyghen, Heikamp, & Emmerik, 2017; Mueller, & McCullough, 2017; Wilson, Buultjens, Monfries, & Karimi, 2017).
Praktijk ervaringen
Ik heb twee cliënten gevraagd om hun ervaringen met EAT binnen mijn praktijk te verwoorden. De volgende twee stukjes tekst heb ik ontvangen;
“2.5 jaar geleden ben ik als 12-jarig meisje gediagnosticeerd met een sociale angststoornis. Daarnaast heb ik ADHD en faalangst. Omdat mijn angststoornis zorgt voor een minder leuk leven ben ik vaak somber en wilde ik een tijdje niet meer door met het leven. Ik vind het heel moeilijk om te praten over moeilijke dingen. Ik ben twee jaar lang naar verschillende psychologen geweest maar dit werkte niet. Ik kon goed doen alsof het beter met mij ging zodat ik niet zolang in een kamer hoefde te blijven praten. Maar eigenlijk ging het niet beter. Mijn ouders kwamen hier achter doordat ze snijwonden bij mij ontdekten. Mijn moeder besloot daarom om op zoek te gaan naar een psycholoog die met paarden werkt. Ze heeft zelf vroeger paardencoaching gehad en vond dat dit misschien beter zou werken voor mij. Eerst had ik geen zin in weer met een nieuw iemand te moeten praten en elke week daar heen te moeten gaan. Ik vond het ook heel spannend. Nu vind ik het juist heel fijn om te gaan. Daphne was vanaf de eerste keer al heel lief en vertrouwd. Ze geeft mij de tijd om over dingen na te denken en om dingen te proberen. Ook kan ze goed luisteren en begrijpt ze mij echt. De paarden van Daphne zijn ook heel lief. Soms zijn ze wel ondeugend maar dat vind ik ook wel fijn want dan kunnen we ook lachen tijdens een sessie. Doordat we oefeningen doen laat Dorado zien hoe ik me voel. Soms vind ik het moeilijk om uit te leggen hoe ik me voel bij dingen maar Dorado laat dat dan wel zien. Daardoor is het voor mij makkelijker om aan die gevoelens en gedachtes te werken omdat ik aan Dorado zie wat er verandert. Als ik verdrietig word dan doet Dorado zijn neus in mijn nek. Ik vind het fijn dat hij er dan voor mij is. Als ik spanning krijg dan loopt Dorado weg of hij gaat aan zijn voet of buik krabben. Hierdoor zie ik nu vaak eerder aan hem dat ik spanning heb dan dat ik het voel. We oefenen met de spanning onder controle te krijgen en te accepteren. Ik vind het fijn dit met Dorado en Daphne te doen. Dit maakt het minder moeilijk omdat ik niet het gevoel heb dat ik het goed moet doen. Ik kan ook niet doen alsof het goed gaat want Dorado kan niet liegen. Ik ben dus heel blij dat ik therapie krijg met paarden.”
“Zolang ik mij kan herinneren heb ik moeite met het reguleren van mijn emoties. Een grote oorzaak hiervan is de thuissituatie waar ik uit kom. Mijn ouders hebben een afstandelijk huwelijk, er wordt niet veel gepraat en geen liefde getoond. Wel is er veel ruzie. Op mijn 16e ben ik uit huis gegaan. Daarna ben ik psychologische hulp gaan zoeken omdat ik merkte dat ik me vaak afgevlakt voelde. Via de huisarts heb ik hulp gehad van de praktijkondersteuner. Ik merkte dat dit niks voor mij was. Elke keer een uur moeten praten waarin er constant door gevraagd wordt terwijl ik geen antwoorden uit mijn mond kon krijgen zorgde voor veel frustraties. De praktijk ondersteuner raadde mij aan om creatieve therapie te gaan doen. Ik ben helemaal niet creatief dus dit leek me niks. Ik ben toen maar gewoon gestopt met therapie. Een jaar later kwam ik in contact met Daphne. Daphne was halverwege de opleiding die ze doet en vroeg of ik twee oefensessies met haar wilde doen. Dat hebben we gedaan. De eerste keer vond ik het vooral heel confronterend om met het paard te werken. Ik merkte al snel dat het paard mij beter door had dan dat ooit iemand anders heeft gedaan. Daphne had het daardoor ook gelijk door en ging op bepaalde dingen doorvragen waar ik het moeilijk vond om over te praten. Ik werd hier heel onrustig van. Ze gaf aan dat ik niet hoefde te praten met haar maar vroeg of ik dan wat oefeningen met Dorado wilde doen. We deden een soort mindfulness. Hierdoor werd ik veel rustiger. Na de eerste sessie heb ik gevraagd of we in plaats van twee oefensessies en wat langer traject konden doen. Dat hebben we dus gedaan. In dit traject heb ik mezelf en mijn emoties leren kennen. In plaats van deze weg te stoppen of te veranderen heb ik geleerd om ze te accepteren. Ook kan ik beter omgaan met de thuissituatie waar ik uit kom. Tot slot kwamen we er tijdens de sessies achter dat ik moeite heb met mijn onzekerheid. Door met het paard te oefenen aan leiding nemen, grenzen aangeven en een zelfverzekerde houding aannemen ben ik me zelfverzekerder gaan voelen. Ik heb heel veel gehad aan de sessies. Voor nu heb ik het niet meer nodig, maar als het ooit wel weer nodig is dan zou ik het zo weer doen.”
Literatuur
Burgon, H. L. (2014). Equine-assisted therapy and learning with at-risk young people. London: Palgrave Macmillan.
DeCourcey, M., Russell, A. C., & Keister, K. J. (2010). Animal-assisted therapy: Evaluation and implementation of a complementary therapy to improve the psychological and physiological health of critically ill patients. Dimensions of Critical Care Nursing: DCCN, 29(5), 211-214.
Dijkstra, A. (2010). Effectonderzoek naar Equitherapie bij jongeren in een residentiële hulpverlening. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen.
Dimitrijević, I. (2009). Animal-assisted therapy–a new trend in the treatment of children and addults.Psychiatria Danubina,21(2), 236-241.
Draaisma, R. (2020). Kalmerende signalen van paarden. Bloemendal Uitgevers.
Geerling, A. (2011). ‘Het paard als partner’ Een exploratief onderzoek. Een inventarisatie van paardondersteunde interventies in therapie, coaching en training. Stichting AAIZOO.
Huitema, E. (2011). Pilot Equitherapie. Leeuwarden: Stichting ZorgPK’s.
Huizen, L. van & Lambers, N. (2009). Kansen voor opschaling van de inzet van paarden in de Friese hulpverlening. Een haalbaarheidsonderzoek, Projecten LTO Noord.
Huyghen, A. M., Heikamp, M., & Emmerik, I. (2017). Paardenkracht: onderzoek naar de effectiviteit van therapie met behulp van paarden.Kind & Adolescent Praktijk,16(4), 34-40.
Hoagwood, K. E., Acri, M., Morrissey, M., & Peth-Pierce, R. (2017). Animal-assisted therapies for youth with or at risk for mental health problems: A systematic review. Applied developmental science, 21(1), 1-13.
Lentini, J.A. & Knox, M. (2009). A Qualitative and Quantitative Review Of Equine Facilitated Psychotherapy (EFP) with Children and Adolescents. The Open Complementary Medicine Journal, 1, 51-57.
Mueller, M. K., & McCullough, L. (2017). Effects of equine-facilitated psychotherapy on post-traumatic stress symptoms in youth. Journal of child and family studies, 26(4), 1164-1172.
Nelstein, P. (2009). Het paard als leermeester: Therapie met paarden. Deventer: Uitgeverij Ankh- Hermes BV.
Stefanini, M. C., Martino, A., Bacci, B., & Tani, F. (2016). The effect of animal-assisted therapy on emotional and behavioral symptoms in children and adolescents hospitalized for acute mental disorders. European Journal of Integrative Medicine, 8(2), 81-88.
Twohig, M. P. (2012). Acceptance and commitment therapy: Introduction.Cognitive and Behavioral Practice,19(4), 499-507.
Wilkie, K. D., Germain, S., & Theule, J. (2016). Evaluating the efficacy of equine therapy among at-risk youth: A meta-analysis. Anthrozoös, 29(3), 377-393.
Wilson, K., Buultjens, M., Monfries, M., & Karimi, L. (2017). Equine-Assisted Psychotherapy for adolescents experiencing depression and/or anxiety: A therapist’s perspective. Clinical Child Psychology and Psychiatry, 22(1), 16-33.
Wouters, A. (2012). Afsluiting Pilot Equitherapie bij patiënten met een dissociatieve identiteitsstoornis. Stichting ZorgPK’s.
